×

Ummatta inkih taaxigem faxximta qasirwa

) Qafar Afa (

Bicissem:

massakaxxa le Baaz Qabdallah baxa shek Qabdul Qaziizi

—™

Qafar afat korissem:

Shek Casan Ibraahim Macammakke

Sekkaacu (amoggacsa):

Acmad Saalic Qali

Aakama

-Fulte Racmattaay Gune Racmatta le Yallih Migaaqal Qembisa .

- Qaalam gine Rabbi fayla le, ellecabo maqaane Yallak meesita mari le ,kaadu Yallak racmat kee nagaynan kay naqasuu kee kay farmoyta ni nabii Mucammad kee kaa nummayse maraay kay kataysiisil inkih yanay.

Yalla fayliseeh kay farmoytal racmat kee nagaynan oobisek lakal.

-Tamah dago qangooruuy inkih yan mari yaaxigem kak faxximtaay islaam diinik tuy waajibih tanik baxxaqqa kinni.

Tama kitab : Ummatta inkih taaxigem kak faxximta qasirwal kaa muggaaqise.

Tama kitab kaxxa fayda le kitaabay kulli num bartam kak faxximta kinni.

Tama kitaabal Yalli muslimiin inkih yanfiqem kaa essera,kaadu Yalli yok kaa oggolay,Yalli mattaccoo leeh massakaxxa le Rabbi kinni .

Baaz Qabdalla baxa shek Qabdul Qaziizi .

الدروس المهمة لعامة الأمة ([1])

الدرس الأول

سورة الفاتحة وقصار السور

سورة الفاتحة وما أمكن من قصار السور ، من سورة الزلزلة إلى سورة الناس ، تلقينا ، وتصحيحًا للقراءة ، وتحفيظًا ، وشرحًا لما يجب فهمه .

Ummatta inkih taaxigem kak faxximta qasirwa (1)

1Hayto darsi

Suurat alfaaticaa kee ux suuraari:

- Suurat alfaaticaa kee ux suuraarik koh bicinnaanim takriye.

Suurat zulzilaay Suurat annaasa fanah kiraate kak taymaaqeeh aliilih tacfideemi,

Yafhimeenim kak waajibih tanim yashriceemi (maqnisaama) .

الدرس الثاني

أركان الإسلام

بيان أركان الإسلام الخمسة ، وأولها وأعظمها : شهادة أن لا إله إلا الله ، وأن محمدا رسول الله بشرح معانيها ، مع بيان شروط لا إله إلا الله ، ومعناها : (لا إله) نافيا جميع ما يعبد من دون الله ، (إلا الله) مثبتا العبادة لله وحده لا شريك له . وأما شروط (لا إله إلا الله) فهي : العلم المنافي للجهل ، واليقين المنافي للشك ، والإخلاص المنافي للشرك ، والصدق المنافي للكذب ، والمحبة المنافية للبغض ، والانقياد المنافي للشرك ، والقبول المنافي للرد ، والكفر بما يعبد من دون الله . وقد جمعت في البيتين الآتيين :

علم يقين وإخلاص وصدقك مع

وزيد ثامنها الكفران منك بما

محبة وانقياد والقبول لها

سوى الإله من الأشياء قد ألها

مع بيان شهادة أن محمدا رسول الله ، ومقتضاها : تصديقه فيما أخبر ، وطاعته فيما أمر ، واجتناب ما نهى عنه وزجر ، وألا يعبد الله إلا بما شرعه الله ﷻ‬ ورسوله ﷺ‬ .

ثم يبين للطالب بقية أركان الإسلام الخمسة ، وهي : الصلاة ، والزكاة ، وصوم رمضان ، وحج بيت الله الحرام لمن استطاع إليه سبيلا .

2Hayto darsi

Islaam diinih ruknitte( makaadooda)

-Islaam diinih ruknitteh baxxaqqa:

Naharsi rukniy naba: inki Yallak sa qibaada cakkisita Yalli aneewaamah sumaaqitaanama, kaadu diggah nabii Mucammad Yallih farmoyta kinniimih sumaaqitaanama,tet maqnah adda baxsa aaxaguk, laa ilaaha illaallah maqna kee sharti baxxaqqa kak haak, laa ilaaha iyyaanamih maqna (inki Yallak kalah uqbuddu haanam gutqaanama,) illallaah iyyaanamih maqna ( qibaada dibuk inkih Yalla caglisaanama agleyta kaat hee kalah.

Laa ilaaha illaalla shartih tu gactek toh:

Ixxigay iggima gutuqtaa kee asmatay agay waaga gutqa kinni , kaadu Yallat agleyta haanam gutqaanama, qibaada Yalla caglisaanamay Yallat agleyta haanam gutuqtaay nummaay dirab gutuqtaa kee kacanuy naqabu gutqa.

Oggoluy Yallih amrih cina gutqaa , kee oggoluy islaam diinik koraanam gutqaa kee Yallak kalah uqbuddu haanam cinaanaah elle koroositaanama,

-Tama him inkih, tama namma shatrih addal gaabowte.

علم يقين وإخلاص وصدقك مع

وزيد ثامنها الكفران منك بما

محبة وانقياد والقبول لها

سوى الإله من الأشياء قد ألها

Diggah Nabi Mucummad Yallih farmoyta kinniimih sumaaqittaama'lluk kay maqna baxxaqissaama, kaadu usuk warseemil kaa nummassaah, usuk elle amriseemil kaa oggoltaama, kaadu usuk kak waaseemik waasimtaama; kaadu Yalli elle madqennaa kee kay farmoyti elle madqe innak kalih innal Yalla aqbude waytaama, tohuk wadir gurrusa numuh arkaanul islaamak raqtem kaah baxxaqissaama, woh salaataay, zakaay, ramadaan soomuuy, duudah yan num Yallih qari kaqba cajjih diyaarah gexaama.

الدرس الثالث

أركان الإيمان

وهي ستة : أن تؤمن بالله وملائكته ، وكتبه ، ورسله ، وباليوم الآخر ، وتؤمن بالقدر خيره وشره من الله تعالى .

3-Hayto darsi

Iimaan ruknitte

Woo ruknitte lecey takke: Yallal taamineeh, kay malaykal taamineemi , kaadu kay kitoobaa kee kay farmoytit kee ellecaboh ayro taniimil taamineemi; kaadu qhadar inkih Yallak yaniimil taamineemi khayri tekkek hinnay sharri tekkek .

الدرس الرابع

أقسام التوحيد وأقسام الشرك

بيان أقسام التوحيد ، وهي ثلاثة : توحيد الربوبية ، وتوحيد الألوهية ، وتوحيد الأسماء والصفات .

أما توحيد الربوبية : فهو الإيمان بأن الله سبحانه الخالق لكل شيء ، والمتصرف في كل شيء ، لا شريك له في ذلك .

وأما توحيد الألوهية : فهو الإيمان بأن الله سبحانه هو المعبود بحق لا شريك له في ذلك ، وهو معنى لا إله إلا الله ، فإن معناها : لا معبود حق إلا الله ، فجميع العبادات من صلاة وصوم وغير ذلك يجب إخلاصها لله وحده ، ولا يجوز صرف شيء منها لغيره .

وأما توحيد الأسماء والصفات : فهو الإيمان بكل ما ورد في القرآن الكريم ، أو الأحاديث الصحيحة من أسماء الله وصفاته ، وإثباتها لله وحده على الوجه اللائق به سبحانه من غير تحريف ، ولا تعطيل ، ولا تكييف ، ولا تمثيل ؛ عملا بقول الله سبحانه : { قل هو الله أحد (1) الله الصمد (2) لَمْ يلِدْ ولمْ يُولَدْ (3) وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أحَدٌ (4) } ([2]) [ الصمد : كاملة ] ، وقوله ﷻ‬ { ليس كمثله شيءٌ وهو السميع العليم } ([3]) [ الشورى : 11 ] ، وقد جعلها بعض أهل العلم نوعين ، وأدخل توحيد الأسماء والصفات في توحيد الربوبية ، ولا مشاحنة في ذلك ؛ لأن المقصود واضح في كلا التقسيمين .

وأقسام الشرك ثلاثة : شرك أكبر ، وشرك أصغر ، وشرك خفي .

فالشرك الأكبر : يوجب حبوط العمل والخلود في النار لمن مات عليه ، كما قال الله تعالى : { ولو أشركوا لحبط عنهم ما كانوا يعملون} ([4]) [ الأنعام : 88 ] ، وقال سبحانه : { ما كان للمُشْركينَ أنْ يعْمُروا مساجد الله شاهدين على أنفسهم بالكُفْرِ أوْلآئك حبطت أعمالهم وفي النار هم خالدون} ([5]) [ التوبة : 17 ] ، وأن من مات عليه فلن يغفر له ، والجنة عليه حرام ، كما قال الله ﷻ‬ { إنَّ الله لا يغْفِرُ أن يُشْرَكَ به ويغفر ما دون ذلك لمن يشاء } ([6]) [ النساء : 48 ] ، وقال سبحانه : { إنّهُ من يٌشْرِكْ باللهِ فقدْ حرّمَ اللهُ عليه الجنّةَ ومأْواهُ النار وما للظالمين من أنصار} ([7]) [ المائدة : 72 ] .

ومن أنواعه : دعاء الأموات ، والأصنام ، والاستغاثة بهم ، والنذر لهم ، والذبح لهم ، ونحو ذلك .

أما الشرك الأصغر : فهو ما ثبت بالنصوص من الكتاب أو السنة تسميته شركا ، ولكنه ليس من جنس الشرك الأكبر ؛ كالرياء في بعض الأعمال ، والحلف بغير الله ، وقول : ما شاء الله وشاء فلان ، ونحو ذلك ؛ لقول النبي ﷺ‬ { أخوف ما أخاف عليكم الشرك الأصغر } ([8]) فسئل عنه ، فقال : { الرياء } ([9]) رواه الإمام أحمد ، والطبراني ، والبيهقي ، عن محمود بن لبيد الأنصاري t بإسناد جيد ، ورواه الطبراني بأسانيد جيدة ، عن محمود بن لبيد ، عن رافع بن خديج ، عن النبي ﷺ‬ .

وقوله ﷺ‬ { من حلف بشيء دون الله ففد أشرك } ([10]) رواه الإمام أحمد بإسناد صحيح ، عن عمر بن الخطاب t ورواه أبو داود ، والترمذي بإسناد صحيح ، من حديث ابن عمر رضي الله عنهما ، عن النبي ﷺ‬ أنه قال : { من حلف بغير الله فقد كفر أو أشرك } ([11]) وقوله ﷺ‬ { لا تقولوا : ما شاء الله وشاء فلان ، ولكن قولوا : ما شاء الله ثم شاء فلان } ([12]) أخرجه أبو داود بإسناد صحيح ، عن حذيفة بن اليمان رضي الله عنه .

وهذا النوع لا يوجب الردة ، ولا يوجب الخلود في النار ، ولكنه ينافي كمال التوحيد الواجب .

أما النوع الثالث : وهو الشرك الخفي ، فدليله قول النبي ﷺ‬ { ألا أخبركم بما هو أخوف عليكم عندي من المسيح الدجال ؟ قالوا : بلى يا رسول الله ، قال : الشرك الخفي ، يقوم الرجل فيصلي فيزين صلاته لما يرى من نظر الرجل إليه } ([13]) رواه الإمام أحمد في مسنده ، عن أبي سعيد الخدري رضي الله عنه .

ويجوز أن يقسم الشرك إلى نوعين فقط :

أكبر وأصغر ، أما الشرك الخفي فإنه يعمهما .

فيقع في الأكبر ، كشرك المنافقين ؛ لأنهم يخفون عقائدهم الباطلة ، ويتظاهرون بالإسلام رياء ، وخوفا على أنفسهم .

ويكون في الشرك الأصغر ، كالرياء ، كما في حديث محمود بن لبيد الأنصاري المتقدم ، وحديث أبي سعيد المذكور . والله ولي التوفيق .

4 Hayto darsi

Tawciid kuritteetaa kee sherki kuritteeta

- Tawciid kuritteh baxxaqqa: usuk sidiica aracal kurruuma :

- Tawciidul rubuubiyyaa kee tawciidul uluuhiyyaay, tawciidul asmaa i wassifaat.

1-Tawciidul rubuubiyyah tu gactek: toh diggah Yalli saytuniih ummaanim gine kinniimil sahdayti yaaminem kinni, ummaanim isih elle faxa innal tamsiisaah, tohul agleyta aallewaamal yaamineemi.

2- Kaadu tawciidul, uluuhiyyah tu gactek: toh diggah Yalli saytuniih, nummal qibaada cakkisittam kaa kinniimil sahdayti yaaminem kinni , tohul Yalli agleyta aallewaamal, tama maqna inki Yallak sa Yalli miyan iyyaanama: tokkel diggah maqna teetik nummah dibuk qibaada cakkisita Yalli miyan inki Yalla akke waytek, salaataay soomuuy , wohuk kalah eneyyi itta qibaadoodi inkih ,dibuk Yalla caglissi heenih abaanam waajib kinni, tama qibaadoodik tu Yallak kalih iimih abaanam maxiqta.

3-Tawciidul asmaa-i wassifaatah tu gactek: toh qhuraanul kariimil amma itteemiy hinnay saciicik yan cadiisaatal Yallih migaqwaa kee weeloolak amma itteemil inkih sahdayti yaaminem kinni, dibuk Yallay saytunih tet dabqissaama kaa elle celta foocal maqna elle taninnak kak korse kalah , hinnay Yallih migoqti inkih yankirem (cinaam)kee kay weelo manna lee iyyaanamaay,Yalli caglitah yan weeloo kee cakkil weelo kaat haanam abe woonay ;tokkel Yallih maxcol taamitak:

-Yalli suurat al-ikhlaasal kah iyyennah.

1-Nabiyow ixxic: usuk Yallay inkittu kinni,agleyta mali.

2-Yalli cagalah fan kak caagî dooweyna kinni faxxa haanamah

3-Yalli maxalinnaay, kaa xaltem matan.

4-Kaadu makkinnaay, mayan inkittuy kaa ceelaah kaa qeedaala.

Kaadu Yalli suurat ash-shuurak 11toh aayatal kah iyyennah.

-Tu kay ceelo maliiy, usuk ( Yalla kinnuk)yaabbiiy yabali kinni.

-Diggah ixxiga le marak garab Tawciid namma aracal kure.

-Tawciidul asmaa-i wassifaat, tawciidul rubuubiyat culsen, tama aracal itta wayti matan, tama namma kurat faxeenim qadoh.

- Shirki sidiica gexoh yan:

1 - Kaxxa shirkii kee qunxa shirkiiy, qellita shirki kinni:

- Tokkel kaxxa shirki: aben meqe taama baysaah giral waaraanam waajibisa, woo shirkit anuk rabe num, naba Rabbi isi qhuraanal kah iyyennah, yot agleyta hiinnoonuy abak sugen taama keenik bayak ten iyye,Yalli isi qhuraanal. suurat al-anqaamak 88 toh aayatal kah iyyennah.

- Kaadu Yalli suurat attowbak 17toh aayatal kah iyyennah.

- Yallat agleytit haa marah maxiqtaay matakka ,Yallih masaagid xisaanaah qibaada elle abaanam, usun sinni nafsil koroosannul sumaaqita marah anuk, too mari qhiyaamah ayro taamoomi kak bayte maraay usun giral waaran.17toh aayata.

- Kaadu Yalli suurat annisaak 48toh aayatal kah iyyennah.

- Diggah Yalli agleyta kaat hayya haa marah dambi macabaay ,dambittek wohuk addah raqqa ittam isi naqoosak isih faxa marah cabah. 48toh aayata.

- Kaadu Yalli suurat almaa-idak 72toh aayatal kah iyyennah.

- Diggah yallat agleyta haa num ,toysa nummah Yalli jannat kaal carammoyseh, kaak madab kee orbeyna gira, kaadu isi nafsi koroosannut yudlume mari Yallih digaalak isi cataah qokla mara mali. 72 toh aayata.

- Kaadu shirki loowot edde tan, rabe mara kallacaanam kee numtin wellitteey , numtin wellittet cato faxaanam, kaadu keenih axbuux haanam kee masgaada keenih abaanam , kaadu wohuk kalah taniimih.

- Qunxa shirkih tu gactek: usuk qhuraan kitab kee hinnay Yallih farmoytih sunnal shirkil muggaqsimteemiy dabaqte kinni, kinnih immay kaxxa shirkih loowot miyan, toh taamoomik tu yoobulah abaanama, kaadu Yallak kalih iimil xiibitaanama, num iyyah innah,Yalli faxeh hebeltoyti faxek iyyek, hinnay wonnah tanim iyyaanama, Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, maggom siinih kak meesitam qunxa shirki kinni iyye. ( Acmad baahe 5to kitaabal 428 to galil, toh kaa essereenih toh yoobula kinni iyye. tama cadiis imaam Acmad baahe.

Tabraanii kee beyhaqhi, ansaariiti Labiid baxa Macmuuduk qande le gitak baahen,Yalli kay taama yakcanay, kaadu tabraani qande le gitak baahe, Labiid baxa Macmuuduk, Khadiid baxa Raafiqh Yallih farmoytak baahe: Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay :Yallak kalah tul xiibite num toysa nummah yallat agleyta heeh iyye. Imaam Acmad saciicik yan gitak baahe, Khattaab baxa Qumaarak baahe Yalli kay taama yakcanay.

Kaadu abuu Daawuud kee Tirmizi saciicik yan gitak baahen ; Qumar baxa Qabdalla, baahe cadiisil Yallih farmoytak racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, diggah Yallih farmoytak usuk iyyeh ,Yallak kalih iimil xiibite num toysa nummah usuk koroositeh, hinnay yallat agleyta heeh iyye: tama cadiis Bukhaari baahe adab deqsita kitaabal loowok 5757 too cadiisile. kaadu Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay iyyeh:Yalli faxeeh hebeltoyti faxek maxcina ;kinnih immay,Yalli faxeeh tohuk lakal hebeltoyti faxek ixxica iyye, Abuu Daawuud adab deqsita kitaabal baahe loowok 4980 – Acmad 5 to kitaabal baahe loowok: 399 to, Abuu Daawuud saciicik yan gital baahe, kaadu Yamaani baxi Cuzeyfak baahe Yalli kay taama yakcanay.

- Shirkik tama shirki islaam diinik koreenim keenil mawaajibisa, kaadu giral waaraanam keenil mawaajibisa, kinnih immay waajibik yan tawciidik dudda gutqah.

Sidocaytoh shirkih tu gactek, usuk qellita shirki kinni, tamahak sumaq Yallih farmoytih maxco kinni,Yallak racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, anu yi garil Masiici dajjaal fitnak nabaamay siinih kak meesita siinih warsoo? Keenik iyye. Yeey neh warisey Yallih farmoytaw iyyen,toh qellita shirki kinni keenik iyye.

Num soolaah salat aba,tokkel isi fanah wagta numut isi salat bilqisah isi yablemkeh, Maagid baxi zuhdil baahe loowok 4204 Imaam Acmad 3 to kitaabak 30 hayto galil baahe Imaam Acmad isi musnadal baahe.

Kaadu shirki cagalah namma ikkeh kuraanam xiqtah:

- kaxxa shirkii kee qunxa shirki: qellita shirkih tu gactek usuk inkih ken gaaboysah ,toysa.

- kaxxa shirkit radah, munaafiqhiin shirkih innah, diggah usun deedalal sinni nafsit qellisaanaah, yoobulah islaamaninno yaybulleen sinni nafsih aban meesih.

Kaadu qunxa shirki yoobulah innah yakkeh ,cadiisil kah taninnah, ansaariiti Labiid baxi Macmuud cadiisiy koh tatrel, kaadu Saqiid abbah cadiisiy koh cussuumel kah yemeetennah, meqe gita kot yasgooroweemih awlayti Yalla kinni.

الدرس الخامس

الإحسان

ركن الإحسان ، وهو : أن تعبد الله كأنك تراه ، فإن لم تكن تراه فإنه يراك .

5-Hayto darsi

Maqaane

-Icsaan rukni inkittu kinni, woh Yalla tableh innal taqbudeemi, toysa atu kaa yable num akke waytek, diggah usuk koo yablehik.

الدرس السادس

شروط الصلاة

وهي تسعة :

الإسلام ، والعقل ، والتمييز ، ورفع الحدث ، وإزالة النجاسة ، وستر العورة ، ودخول الوقت ، واستقبال القبلة ، والنية .

6-Hayto darsi

Salaatak shuruutu

Shuruut sagaal yakke:

1- Muslimtu takkeemi .

2- Kasle num takkeemi

.

3- Umaanek maqaane ittak baxsah yan num takkeemi.

4- Wado sinna isik kaltaama.

5- Najaasa isik kaltaama.

6- Qawrat isik tastureemi .

7- Salat wakti culaama .

8- Qhiblatat tafkuneemi

9- Niyattaama

Shuruut kak iyyaanam abta salat kok yamaquh naharat abtam kok faxximtam kinni.

الدرس السابع

أركان الصلاة

وهي أربعة عشر :

القيام مع القدرة ، وتكبيرة الإحرام ، وقراءة الفاتحة ، والركوع ، والاعتدال بعد الركوع ، والسجود على الأعضاء السبعة ، والرفع منه ، والجلسة بين السجدتين ، والطمأنينة في جميع الأفعال ، والترتيب بين الأركان ، والتشهد الأخير ، والجلوس له ، والصلاة على النبي ﷺ‬ والتسليمتان .

7Hayto darsi

Salaatak ruknitte:

- Arkaan taban kee ferey yakke. Arkaan usuk salaatat culan waqdi kinni geytimam.

1 –Soolo: duuda num salaatah soolaama .

2 –Takbiirat alicraam baahaanama.

3 – Alcamdu yakriyeenimi.

4 - Rukuuq abaanama.

5 – Rukuuquk lakal soolaanama.

6 – Malcina xagarah kummaataanama .

7 – Kummaatiyyak moyya fayya haanama.

8 – Namma sujuudih fanat daffeyaanama.

9 – Abba haan taamoomil inkih dagom idiyyi (xikki)iyyaanama.

10 – Tama ruknitteh fan itta kattaysaanama.

11 – Ellecaboh attaciyya abaanama .

12 – Ellecaboh attaciyyah daffeyaanama.

13 – Tet addal Yallih farmoytal racmat kee nagaynan oobisaanama.

14 – Ellecabol namma salaamat abaanama.

( faa-ida: )malcina xagar kak innem : qarsaa kee san inki adda baaxol haanama ,namma gulubuuy ,namma gabah gennaqtaa kee namma ibih feerarik addale kabu baaxot kafissi haanam kinni.

الدرس الثامن

واجبات الصلاة

وهي ثمانية :

جميع التكبيرات غير تكبيرة الإحرام ، وقول : (سمع الله لمن حمده) للإمام والمنفرد ، ، وقول : (ربنا ولك الحمد) للكل ، وقول : (سبحان ربي العظيم) في الركوع ، وقول : (سبحان ربي الأعلى) في السجود ، وقول : (رب اغفر لي) بين السجدتين ، والتشهد الأول ، والجلوس له .

8-Hayto darsi:

Salaatak waajibih taniimi

Waajib bacaar yakke:

1 – Takbiiratul icraamak kalih takbiiratwa inkih abaanama.

2 – Samiqallaahu liman camidah itta maxco iyyaanama, imaam tekkek hinnay dibuk yan num tekkek.

3 – Rabbanaa walakal camdu itta maxco inkih iyyaanama.

4 – Rukuuqul subcaana Rabbiyal qaziim itta maxco iyyaanama.

5 – Kummaatan waqdi subcaana Rabbiyal aqlaa itta maxco iyyaanama.

6 – Namma sujuudih fanal Rabbi aqhfirlii itta maxco iyyaanama .

7 – Naharsi attaciyya abaanama.

8 – Kaadu teetih aban daffeyna abaanama.

الدرس التاسع

بيان التشهد

وهو أن يقول :

(التحيات لله ، والصلوات ، والطيبات ، السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته ، السلام علينا وعلى عباد الله الصالحين ، أشهد ألا إله إلا الله ، وأشهد أن محمدا عبده ورسوله) .

ثم يصلي على النبي ﷺ‬ ويبارك عليه ، فيقول : (اللهم صل على محمد ، وعلى آل محمد ، كما صليت على إبراهيم وعلى آل إبراهيم ، إنك حميد مجيد ، وبارك على محمد ، وعلى آل محمد ، كما باركت على إبراهيم ، وعلى آل إبراهيم إنك حميد مجيد) .

ثم يستعيذ بالله في التشهد الأخير من عذاب جهنم ، ومن عذاب القبر ، ومن فتنة المحيا والممات ، ومن فتنة المسيح الدجال ، ثم يَتَخير من الدعاء ما شاء ، ولا سيما المأثور من ذلك ، ومنه :

(اللهم أَعِني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك ، اللهم إني ظلمت نفسي ظلما كثيرا ، ولا يغفر الذنوب إلا أنت ، فاغفر لي مغفرة من عندك ، وارحمني إنك أنت الغفور الرحيم) .

أما في التشهد الأول فيقوم بعد الشهادتين إلى الثالثة في الظهر والعصر والمغرب والعشاء ، وإن صلى على النبي ﷺ‬ فهو أفضل ؛ لعموم الأحاديث في ذلك ، ثم يقوم إلى الثالثة .

9-Hayto darsi :

Attaciyya baxxaqqa

attaciyyak baxxaqqa : num iyyaama:

-Attaciyyaatu lillah, wassalaawaatu, wattayyibaatu, assalaamu qaleyka ayyuhannabiyyu waracmatullaahi wabarakaatuh, assalaamu qaleynaa waqalaa qibaadillaahi saaliciin, ash hadu allaa ilaaha illallaah wa ashadu anna Mucammadan qabduhuu warasuuluhu iyyaama.

-Tohuk lakal Yallih farmoytal racmat kee barkat oobisa, tokkel iyyah, allaahumma salli qalaa Mucammad waqalaa aali Mucammad, kamaa salleyta qalaa Ibraahiima, waqalaa aali Ibraahiima innaka camiidun majiid, wabaarik qaala Mucammad, waqalaa aali Mucammad, kamaa baarakta qalaa Ibraahiima, waqalaa aali Ibraahiima innaka camiidun majiid.

Tohuk lakal ellecaboh attaciyyah addal jahannam girah digaalaa kee qhabri digaalaay, manoo kee rabi mokkorooy masiici dajaal fitnak koo magansita iyya, tohuk lakal dooqak isih faxa dooqa abay, amahak Yallih farmoyti abe dooqa abaanam aysuk raqta. Tama dooqa attaciyyat edde tan, toh: allaahumma aqinnii qalaa zikrika washukrika wacusni qibaadatika, allaahumma innii zalamtu nafsii zulman kasiiraa, walaa yaghfiru azzunuuba illaa anta faghfirlii maghfiratan min qindika, warcamnii innaka antal hafuuru^raciim.

-Naharsi attaaciyyah addah tu gactek, namma shaadatih maxcoh lakal sidoccayto rakqatah soolay, dohri salat kee qasriiy maqhrib kee qishal, namma shaadatih lakal, Yallih farmoytal racmat kee nagaynan oobissi heeh soolam aysuk raqta, tohul cadiisaat yemeeteemih sabbatah, tohuk lakal sidoccayto rakqatah soola.

الدرس العاشر

سنن الصلاة

ومنها :

1- الاستفتاح .

2- جعل كف اليد اليمنى على اليسرى فوق الصدر حين القيام ، قبل الركوع وبعده .

3- رفع اليدين مضمومتي الأصابع ممدودة حذو المنكبين أو الأذنين عند التكبير الأول ، وعند الركوع ، والرفع منه ، وعند القيام من التشهد الأول إلى الثالثة .

4- ما زاد عن واحدة في تسبيح الركوع والسجود .

5- ما زاد على قول : (ربنا ولك الحمد) بعد القيام من الركوع ، وما زاد عن واحدة في الدعاء بالمغفرة بين السجدتين .

6- جعل الرأس حيال الظهر في الركوع .

7- مجافاة العضدين عن الجنبين ، والبطن عن الفخذين ، والفخذين عن الساقين في السجود .

8- رفع الذراعين عن الأرض حين السجود .

9- جلوس المصلي على رجله اليسرى مفروشة ، ونصب اليمنى في التشهد الأول وبين السجدتين .

10- التورك في التشهد الأخير في الرباعية والثلاثية وهو : الجلوس على مقعدته وجعل رجله اليسرى تحت اليمنى ونصب اليمنى .

11- الإشارة بالسبابة في التشهد الأول والثاني من حين جلس إلى نهاية التشهد وتحريكها عند الدعاء .

12- الصلاة والتبريك على محمد ، وآل محمد ، وعلى إبراهيم ، وآل إبراهيم في التشهد الأول .

13- الدعاء في التشهد الأخير .

14- الجهر بالقراءة في صلاة الفجر ، وصلاة الجمعة ، وصلاة العيدين ، والاستسقاء ، وفي الركعتين الأوليين من صلاة المغرب والعشاء .

15- الإسرار بالقراءة في الظهر ، والعصر ، وفي الثالثة من المغرب ، والأخيرتين من العشاء .

16- قراءة ما زاد عن الفاتحة من القرآن ، مع مراعاة بقية ما ورد من السنن في الصلاة سوى ما ذكرنا ، ومن ذلك : ما زاد على قول المصلي : (ربنا ولك الحمد) ، بعد الرفع من الركوع في حق الإمام ، والمأموم ، والمنفرد ، فإنه سنة ، ومن ذلك أيضا : وضع اليدين على الركبتين مفرجتي الأصابع حين الركوع .

10- Hayto darsi:

salaatak sunnaani

Salat sunnaani is:

1-Naharak salaatat culan waqdi aban dooqa.

2 – Soolan waqdi rukuuquk nahar kee kaak lakal migdi gabah gennaqta guri gabah bagul haanama gaba aliilik bagul haak.

3 – Namma gabah feeraari itta fanah abbaxuk ruubak fayya haanama, namma sunkuh missa akkee kee hinnay, namma aytih missal fayya haanama, naharak icraam takbiirat aban waqdii kee rukuuq kee rukuuquk amo fayya haan waqdiiy, naharsi attaciyyak sidoccayto rakqatah soolan waqdi inkih gaba fayya haanama.

4 – Tasbiic rukuuq kee sujuudul inki addak ossaanam sunna kinni.

5 – Rukuuquk sooleek lakal rabbanaa walakal camdu itta maxcot ossaanama, kaadu namma sujuudih fanal aban dooqal inki addak ossaanam sunna kinni.

6 – Rukuuqul moyya xiiron missal haanama.

7 – Sujuudul namma tobdo namma gambik fakka haanam kee bagu namma reeqarek (xeeqarek) fakka haanama, kaadu namma reeqare namma sarbak fakaanama sujuudul.

8 – Namma gaba baaxok fayya haanama sujuud aban waqdi.

9 – Salat aba num naharsi attaciyyaa kee namma sujuudih fanal aba daffeynal guri iba fidisak kaal daffeyaah , migdi ibih xibqi soolisaama.

10 – Affara rakqat akkee kee sidiica rakqat yakke salaatal ellecaboh Attaciyyah daffeyan waqdi xoggah daffeyaanama,is tawarruk daffeyna deqsitta. “ toh guri iba migdi ibak guba haanaah , migdi ibih xibqi soolisaanama.

11 – Naharsi attaciyyaa kee nammay haytoh attaciyyah daffeya waqdi attaciyyak umurruqqu iyyam fanah cangoyseena deqsitta feerat ascossi abak tet yasgayyay dooqa aba waqdi.

12 – Racmat kee barkat nabii Mucammad kee kaal yeemene maral oobisaanama, kaadu nabii Ibraahim kee kaal yeemene maral naharsi attaciyyal racmat kee barkat oobisaanama.

13 – Ellecaboh attaciyyah addal dooqa abaanama.

14 – Subci salat kee gumqattaay, namma qiidih salaataay robti efeqyah aban salat kee maqhrib kee qisha salaatak naharsi namma rakqatal kiraate fayya haanama.

15 – Dohri salat kee qasriiy maqhribik sidocayto rakqat kee qisha salaatak ellecabo namma rakqatal tama rakqatittel inkih xongolo aysabbeekal qellut yakriyeenimi.

16 – Qhuraanak suurat al faaticak maggo suura yakriyeenimi,kaadu salat sunnaanik raqteemiy temeeteh tani dacrissamalluk, tama edde yabnem koh raqtuh , wohuk salat aba numih maxco maggoh “ woh rabbanaa walakal camdu iyyaanama" rukuuquk amo fayya haan waqdi, nummah imaamaay, maamuntaay dibuk yan num inkih tet iyyaanam toh sunna kinni , kaadu wohut edde tan namma gaba namma gulubul haanam, gaba feeraarih fan sittak fakak.

الدرس الحادي عشر

مبطلات الصلاة

وهي ثمانية :

1- الكلام العمد مع الذكر والعلم ، أما الناسي والجاهل فلا تبطل صلاته بذلك .

2- الضحك .

3- الأكل .

4- الشرب .

5- انكشاف العورة .

6- الانحراف الكثير عن جهة القبلة .

7- العبث الكثير المتوالي في الصلاة .

8- انتقاض الطهارة .

11Hayto darsi

Salat bayissaama

Salat bayissam bacaar takke :

1- Kassitak aaxaguk loowitik aban yab salat baysah, hawweene num kee iggima le numuh tu gactek tohuh salat keenik mabaya .

2- Asal salat baysah.

3- Makmo salat bayissah.

4- Maqub salat baysah.

5- Salaatat anuk qawrat yumbulleek salat bayah.

6- Qhiblat le kabuk maggom makkiimeenik salat bayah.

7- Itta kataata angoyyi salat addat maggom abaanam salat bayissah.

8- Wado baytek salat bayah.

الدرس الثاني عشر

شروط الوضوء

وهي عشرة :

الإسلام ، والعقل ، والتمييز ، والنية ، واستصحاب حكمها بأن لا ينوي قطعها حتى تتم طهارته ، وانقطاع موجب الوضوء ، واستنجاء أو استجمار قبله ، وطهورية ماءه وإباحته ، وإزالة ما يمنع وصوله إلى البشرة ، ودخول وقت الصلاة في حق من حدثه دائم والترتيب.

12Hayto darsi

wadok shartitte

Wadok shartitte is taban takke:

1- Islamtu yakkeenimi.

2- kasle num yakkeemi

3- Tu ittak baxsa num yakkeemi.

4- Niya baahaanama, kaadu niya udurrusaanam waajib kinni, wadok gaba kalla haanam fanah niya argiqe waanama.

5- Kaadu wado kaal waajibissam kaak taggiriqqeemi.

6- Wadok naharat leet taahir abee kee xeetit taahir abe yakkeenimi.

7- Edde waddoowa lee taahirik taniih calaalik tan lee takkeemi.

8- Lee xagar gufe kaltam xagaral aallewaanama.

9- Wado sinna umman tabbixeh tan num yekkek salat wakti culekal waddoysitewaama

10-Wado tama elle taninnal itta kattaysaanama

الدرس الثالث عشر

فروض الوضوء

وهي ستة :

غسل الوجه ومنه المضمضة والاستنشاق ، وغسل اليدين مع المرفقين ، ومسح جميع الرأس ومنه الأذنان ، وغسل الرجلين مع الكعبين ، والترتيب ، والموالاة . ويستحب تكرار غسل الوجه ، واليدين ، والرجلين ثلاث مرات ، وهكذا المضمضة ، والاستنشاق ، والفرض من ذلك مرة واحدة ، أما مسح الرأس فلا يستحب تكراره كما دلت على ذلك الأحاديث الصحيحة .

13 Hayto darsi

wadok farditte

Wadok farditte is lecey takke:

1- Fooca kaqlisaanamat edde tan af rukaanam kee sanat lee ruubaanam.

2- Namma gaba cusulu fanah kaqlisaanama.

3- Kaadu amo inkih duugaanama , namma ayti edde anuk.

4- Namma iba xukquno fanah kaqlisaanama.

5- Wado itta kataysaanama.

6- Wado itta kattaysaanama ama elle amma itte gurral.

-Fooci kaqalsoo kee namma gabaay, namma iba inkih sidiica adda kaqlisaanam kacanu le , kaadu wonnah af rukaanam kee sanat lee ruubaanama, wadok fardi inki adda kaqlisaanama, amoh tu gactek duugo gacaa gacsaanam kacanu mali, saciicik tan cadiiswa elle tescesseennal.

الدرس الرابع عشر

نواقض الوضوء

وهي ستة :

الخارج من السبيلين ، والخارج الفاحش النجس من الجسد ، وزوال العقل بنوم أو غيره ، ومس الفرج باليد قبلا كان أو دبرا من غير حائل ، وأكل لحم الإبل ، والردة عن الإسلام ، أعاذنا الله والمسلمين من ذلك .

تنبيه هام : أما غسل الميت : فالصحيح أنه لا ينقض الوضوء ، وهو قول أكثر أهل العلم ؛ لعدم الدليل على ذلك ، لكن لو أصابت يد الغاسل فرج الميت من غير حائل وجب عليه الوضوء .

والواجب عليه ألا يمس فرج الميت إلا من وراء حائل ، وهكذا مس المرأة لا ينقض الوضوء مطلقا ، سواء كان ذلك عن شهوة ، أو غير شهوة في أصح قولي العلماء ما لم يخرج منه شيء ، لأن النبي ﷺ‬ قبل بعض نسائه ثم صلى ولم يتوضأ .

أما قول الله سبحانه في آيتي النساء ، والمائدة : { أو لامستم النساء } ([14]) [ النساء : 43 ] [ المائدة : 6 ] ، فالمراد به : الجماع ، في الأصح من قولي العلماء ، وهو قول ابن عباس رضي الله عنهما ، وجماعة من السلف والخلف . والله ولي التوفيق .

14Hayto darsi

Wado bayissaama

Wado bayissam lecey takke.

1- Namma gitak tewqeemi ( salaf kee fooci qawrat kinnuk ).

2- Qaxumah taniimiy najaasak taniy xagarak tawqe wado bayissah

3- Kas kok gexaama: xiinit gexek hinnay wohuk kalah taniimit gexek.

4- Qawrat gabah xagaanama :fanat tu aalle kalah fooci qawrat tekkek hinnay salafti qawrat tekkek xagaanama.

5- Kaadu gaali cado yakmeenimi.

6- Islaam diinik korraaqaanama :Yalli wohuk nee kee Muslimiin inkih catay.

7- Faxxiimah yan garci kalootu.

8- Rabe num kaqlise numuh tu gactek, tokkel woo kaqalso wado kaak mabayissa( saciicik yan cadiisil. ) tama maxco maggo qulamah maxco kinni, tamahal daliil anee waamih sabbatah, kinnih immay rabe num kaqlisa numih gaba rabe numih qawrat fanat tu maleh xagtek waddoowam kaal waajib kinni, kaadu rabe numih qawrat kee gabak fanat tu hee kalah xage waam kaal tan, kaadu wonnah say num annaak xagaanam wado mabayissa, niyak xagay hinnay niyak xagewaay, qulamak saciicik tan maxcol, too waqdi labnak tu kaak awqe waytek, toh kah kinnim Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, isi agabuk garab fugutak suge, tohuk lakal waddoowe kalah salat abak suge, Yallih maxco suurat annisaa kee suurat al maa-idal kah temeetennah, “awlaa mastumunnisaa" edde faxem say numul arbaanama: qulamak saciicik tan maxcol, woh Qabbaas baxi Qabdalla maxco kinni, Yalli ken taama yakcanay, kaadu naharsi maraay ellecabo marak butta bahte meqe gital.

الدرس الخامس عشر

التحلي بالأخلاق المشروعة لكل مسلم

ومنها :

الصدق ، والأمانة ، والعفاف ، والحياء ، والشجاعة ، والكرم ، والوفاء ، والنزاهة عن كل ما حرم الله ، وحسن الجوار ، ومساعدة ذوي الحاجة حسب الطاقة ، وغير ذلك من الأخلاق التي دل الكتاب أو السنة على شرعيتها .

15Hayto darsi

Kulli muslimti faxxiimah yan caalat maqaane yaalleemi :

-Kulli muslimti yaallem faxxiimah yan caalata;

- woo caalat usuk

Nummaa kee amaanataay, tuk xaggursumaanam kee caya ( wacarriyi), yaalleenim kinni. kaadu agiirannuu kee mattacooy xagana duudusaanama, kaadu Yalli carammossu heemik inkih saytunnoowaah meqe cuggaytiinuu kee caagid le numuy ceyte sinni duddal kaa cataama, wohuk kalah yan caalatay Yallih kitab kee Yallih farmoytih sunna elle tescessee innal abaanam kak faxximtam kinni.

الدرس السادس عشر

التأدب بالآداب الإسلامية

ومنها :

السلام ، والبشاشة ، والأكل باليمين والشرب بها ، والتسمية عند الابتداء ، والحمد عند الفراغ ، والحمد بعد العطاس ، وتشميت العاطس إذا حمد الله ، وعيادة المريض ، واتباع الجنائز للصلاة والدفن ، والآداب الشرعية عند دخول المسجد ، أو المنزل والخروج منهما ، وعند السفر ، ومع الوالدين ، والأقارب والجيران ، والكبار والصغار والتهنئة بالمولود ، والتبريك بالزواج ، والتعزية في المصاب ، وغير ذلك من الآداب الإسلامية في اللبس والخلع والانتعال .

16Hayto darsi

Islaam adabih adbimaanama

Islaam adabih adbimaanama:

- Woh salaamaqle abaanam kee farcat luk garaanama, kaadu migdi gabah yakmeeniih teetih yaaqubeenimi,tu xagaanam qembisan waqdi bismillah iyyaanam ,kee gaba kalan waqdi alcamdulillaah iyyaanama, kaadu sano [ islice] lakal alcamdu lillaah iyyaanam kee santé num alcamdullaah iyyek ,Yalli koh racmatay kaah iyyaanama, kaadu biyaakita num gufaanam kee rabek salat kaal abaanam kee kay jinaada kataataanaah kaa yagooqeenimi , kaadu shariiqah adabi, masgid culan waqdii kee qari culan waqdiiy ken nammayak yawqen waqdi, kaadu safarah yanin waqdii kee namma xaleyna luk yanin waqdii kee ramadah kol xayi maraay cuggaane luk tan waqdi . kaxxa maraay, qunxa maraa, kee baxi kah yooboke numuh tahniyat abaanam , kee digbe numuh barkat dooqa kaah abaanama,kaadu rabi musiiba kaat takkek taqziya kaah abaanama, wohuk kalah raqte islaam adabik sara sartan waqdiiy sara yayyaaqen waqdii kee kebella siiban waqdiiy tet ibat hayta waqdi tamah inkih faxxiimah yan adabi kinni .

الدرس السابع عشر

التحذير من الشرك وأنواع المعاصي

ومنها :

السبع الموبقات (المهلكات) وهي : الشرك بالله ، والسحر ، وقتل النفس التي حَرم الله إلا بالحق ، وأكل الربا ، وأكل مال اليتيم ، والتولي يوم الزحف ، وقذف المحصنات الغافلات المؤمنات .

ومنها : عقوق الوالدين ، وقطيعة الرحم ، وشهادة الزور ، والأيمان الكاذبة ، وإيذاء الجار ، وظلم الناس في الدماء ، والأموال ، والأعراض ، وشرب المسكر ، ولعب القمار- وهو : الميسر- والغيبة ، والنميمة ، وغير ذلك مما نهى الله ﷻ‬ عنه ، أو رسوله ﷺ‬ .

17Hayto darsi

Shirkii kee umaaneena celli haytaamak (meesitaanama) cibbarsimaanama:

Shirkii kee umaaneena celli haytaamak cibbrasimaanama :

-wohut edde tan malcinaamay koo finqissay girat koo qidda, woh : Yallat agleyta haanam kee babaay, cakki akke waytek Yalli qidaanam caraamu kak abe nafsi qidaanama, kaadu riba maalu yakmeenim kee qayxiixa maalu yakmeenimi,kaadu koros qeebit muslimiin marra hayta waqdi kudak derre cabaanama.

Kaadu moominiinih yan agabuy garcit yani dalwa abeeni axcuk ken xaafaanama.

Kaadu wohut edde tan, namma xaleynah amqe waanam kee ramad le mara yargiqeenim , kaadu aaxige waanamah sumaq yakkeenimi, kaadu diraabah aban xiibaa kee cuggaane ada abaanamaay qabal kee maaluuy yaabal sinam yadlumeenimi, kaadu koo taskirisem yaaqubeenim kee kammaar digraanama( woh meysar deqsita digiri), kaadu camii kee sinam ittal haanama, wohuk kalah Yalli sinam kak waaseemi; hinnay kay farmoyti sinam kak waasem kinni.

الدرس الثامن عشر

تجهيز الميت والصلاة عليه ودفنه

وإليك تفصيل ذلك :

يشرع تلقين المحتضر : (لا إله إلا الله) ؛ لقول النبي ﷺ‬ { لقنوا موتاكم : لا إله إلا الله } ([15]) رواه مسلم في صحيحه ، والمراد بالموتى في هذا الحديث : المحتضرون ، وهم من ظهرت عليهم أمارات الموت .

18Hayto darsi

Rabe num rubsuusaanam kee salat kaal abaanaah kaa yagooqeenimi

Tamahak baxxaqqa tah teeti:

- 1Hayto : rooci kak yawqem faxah yan numuh abaanam faxximtaama; laa ilaaha illallaah itta maxco afat kaah haanama, Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay , siinik raba marah laa ilaaha illallaah itta maxco afat keenih hayisa iyye: Muslim isi saciicih addal baahe,tama cadiisih addal rabe marat faxem rabi edde xayyoowe numuy rooci le kinni, woh rabuwaamih asta elle tumbullee num kinni.

ثانيا: إذا تيقن موته أغمضت عيناه وشد لحياه

لورود السنة بذلك .

- 2Hayto : Rabem ismitti kaak haan waqdi , namma inti kaak alfaanaah , deben kaak yaxeenimi, tama Yallih farmoytih sunnal elle temeetennal.

ثالثا: يجب تغسيل الميت المسلم إلا أن يكون شهيدا مات في المعركة

فإنه لا يغسل ولا يصلى عليه ، بل يدفن في ثيابه ؛ لأن النبي ﷺ‬ لم يغسل قتلى أحد ولم يصل عليهم .

- 3Hayto: Muslimtuh anuk rabe num kaqlisaanam waajibik tan, koros qeebit shahiidih rabe num yekkek hinna immay, toysa diggah kaa makaqlisaanaay salat kaal maaban, kinnih immay usuk edde rabe kay sarat edde kaa yagooqen, toh kah kinnim Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, ucud qeebit rabe mara makaqlisinnaay salat keenil maabinna.

رابعا: صفة غسل الميت

أنه تستر عورته ، ثم يرفع قليلا ويعصر بطنه عصرا رفيقا ، ثم يلف الغاسل على يده خرقة أو نحوها فينجيه بها ، ثم يوضئه وضوء الصلاة ، ثم يغسل رأسه ولحيته بماء وسدر أو نحوه ، ثم يغسل شقه الأيمن ، ثم الأيسر ، ثم يغسله كذلك مرة ثانية وثالثة ، يمر في كل مرة يده على بطنه ، فإن خرج منه شيء غسله ، وسد المحل بقطن أو نحوه ، فإن لم يستمسك فبطين حر ، أو بوسائل الطب الحديثة ؛ كاللزق ونحوه .

ويعيد وضوءه ، وإن لم ينق بثلاث زِيد إلى خمس ، أو إلى سبع ، ثم ينشفه بثوب ، ويجعل الطيب في مغابنه ، ومواضع سجوده ، وإن طيبه كله كان حسنا ، ويجمر أكفانه بالبخور ، وإن كان شاربه أو أظفاره طويلة أخذ منها ، وإن ترك ذلك فلا حرج ، ولا يسرح شعره ، ولا يحلق عانته ، ولا يختنه ؛ لعدم الدليل على ذلك ، والمرأة يضفر شعرها ثلاثة قرون ، ويسدل من ورائها .

- 4Hayto: Rabe sehaadaytu elle kaqlisan gurra: naharak qawrat kaak yasturen, tohuk lakal dagom fayya kaa haak bagut caalih kaak xukkutan, bagut tanimkaak tawqemkeh, tohuk lakal kaa kaqlisa sahdayti gabat soro culsee kee wohuk kalah tanim culse yakkeemi; teetit kay xagarak tewqem edde kalamkeh najaasak. , tohuk lakal salaatah aban wadoh innah tan wadoh kaa waddoysaanama, tohuk lakal amoo kee deben lee kee kusrat kaak kaqlisaanama, hinnay wonnah taniimit kaa kaqlise yakkeenimi, tohuk lakal tamannal nammey haytoh addaa kee sidoccaytoh adda kaa kaqlisaanama, kulli adda bagul gaba kaak beyaanama, tokkel baguk tu kaak tewqek dibuk wokke kaqlisan , tu kak tewqe arac tuut akkee kee wonnah taniimit alfe yakken , tokkel woo tuut tawqem ayseede week niqin kalla edde hoonay , hinnay xaktar duyyeey qusbat yayseedoonay xagarat kaftam tekkek , wohuk kalah tanim tekkek; kaadu woo waqdi wado kaah qagsoonay, tama sidiica kaqalsot saytunnoowe week koona addaay ,hinnay malcina adda fanah osse yakkoonay, tohuk lakal xagar sorot kaak kafsoonay, tohuk lakal suruy meqem xagarak xambaqimta aroocaa kee sujuud aroocat kaak haanama, kaadu suruy meqem xagaral inkih kaak haanam taysem kinni, kaadu kay kafan qirtot qiirisaanama; kaadu footima (iroh arrobtih bagul yan xogor kinnuk) xogor kee lifiiqa kaak texxeerek kaak kaloonay, hinnay woh kaleweenik gibdaabinah lem mali; kaadu xogor kaak file waanaah sambo xogor kaak moole waanaah, solot kaah abe waanama; tamah abaanamal dalil aneewaamih taagah, (sabbatah) rabtem say num tekkek amo xogor sidiica ikkel baxissi haanaah, derre le kabuk teetik oobak caban.

خامسا: تكفين الميت

الأفضل أن يكفن الرجل في ثلاثة أثواب بيض ليس فيها قميص ولا عمامة ، كما فعل بالنبي ﷺ‬ يدرج فيها إدراجا ، وإن كفن في قميص وإزار ولفافة فلا بأس .

والمرأة تكفن في خمسة أثواب : درع ، وخمار ، وإزار ، ولفافتين . ويكفن الصبي في ثوب واحد إلى ثلاثة أثواب ، وتكفن الصغيرة في قميص ولفافتين .

والواجب في حق الجميع ثوب واحد يستر جميع الميت ، لكن إذا كان الميت محرما فإنه يغسل بماء وسدر ، ويكفن في إزاره وردائه أو في غيرهما ، ولا يغطى رأسه ولا وجهه ، ولا يطيب ؛ لأنه يبعث يوم القيامة ملبيا ، كما صح بذلك الحديث عن رسول الله ﷺ‬ وإن كان المحرم امرأة كفنت كغيرها ، ولكن لا تطيب ، ولا يغطى وجهها بنقاب ، ولا يداها بقفازين ، ولكن يغطى وجهها ويداها بالكفن الذي كفنت فيه ، كما تقدم بيان صفة تكفين المرأة .

- 5Hayto: rabe sahdaytu kafnisaanama: Muxxoh aysuk raqtam lab num qado sidiica saroy kamis kee qumaamat aalle waytat kafnisaanama, Yallih farmoytak kah aben innah, edde suge sartanak foyyah kaa caban, kaadu kamis kee tikya saroo kee kaa edde xambaqan kaxxa sarot kaa kafnisaanam kaltam mali.

- Kaadu say num koona sarot kafnisan, kurtaa kee amo musaanaay tikya sarooy namma kaxxa saroy tet edde xambaqaana kinni , kaadu qunxa awka inki saro akkee kee sidiica sarot kaa kafnise yakken, qunxa say awkà kurtaa kee namma saroy tet edde xambaqaanat kafnisan, tamahak waajib inkih inki saroy rabe sahdaytih xagar inkih tasture kinni. Kinnih immay rabe num cajji icraamat anuk rabek, tokkel diggah lee kee kusrat kaa kaqlisan, kaadu kay tikya saroo kee kay sunkuh sarot edde kaa kafnisan, hinnay wohuk kalah taniimit kaa kafnisaanama.

- too waqdi amoo kee fooca kaak malfaanaay , suruy meqem kaal mahaan (cajjil rabe num kinnuk), toh kah kinnim usuk qhiyaamah ayro labbeyka allaahumma labbeyka axcuk ugta , Yallih farmoytih cadiisil kah temeetennah racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, cajji icraamat anuk rabtem say num tekkek icraamat anneewa marih innal tet kafnisan inkih tet xagar asturak , kinnih immay suruy meqem teetil mahaan, kaadu foocat kafta sarot fooca teetik mayasturaanaay namma gabat culsan oloh innah tanim gabat teetik maculsan, kinnih immay foocaa kee gaba teetik tet edde kafnisan kafanat edde teetik qellisoonay, say numut aban kafnisiyyal baxxaqqal koh kah taturtennah.

سادسا: أحق الناس بغسله والصلاة عليه ودفنه

أحق الناس بغسله والصلاة عليه ودفنه : وصيه في ذلك ، ثم الأب ، ثم الجد ، ثم الأقرب فالأقرب من العصبات في حق الرجل .

والأولى بغسل المرأة : وصيتها ، ثم الأم ، ثم الجدة ، ثم الأقرب فالأقرب من نسائها ، وللزوجين أن يغسل أحدهما الآخر ؛ لأن الصديق t غسلته زوجته ، ولأن عليا t غسل زوجته فاطمة رضي الله عنها .

- 6 Hayto: Sinaamak kaa kaqlissaah salat kaal abaanam kee kaa yagooqeenim cakkisittam : wohuh usuk farriime numu: tohuk lakal abba, tohuk lakal kaxxa abba, tohuk lakal ramadah kaal xayi mara, tokkel usuk lab num yekkek kay ramadak kaal xayi mara cakkisittam.

- Kaadu say num kaqlisa marak aysuk raqtam: is farrimte say numu , tohuk lakal ina , tohuk lakal aboyya, tohuk lakal tet say marak xaynah xayuk teetil raaqinnaanih say mara , kaadu barraa kee baqalak mariiy mara keenik kaqlisah, toh kah kinnim Abuubakar assiddiiqh Yalli kay taama yakcanay ; kay barra kaa kaqlisse. Kaadu Qali Yalli kay taama yakcanay isi barra Faatuma kaqliseh Yalli tet taama yakcanay.

سابعا: صفة الصلاة على الميت

يكبر أربعا ، ويقرأ بعد الأولى : الفاتحة ، وإن قرأ معها سورة قصيرة أو آية أو آيتين فحسن ؛ للحديث الصحيح الوارد في ذلك عن ابن عباس رضي الله عنهما ، ثم يكبر الثانية ويصلي على النبي ﷺ‬ كصلاته في التشهد ، ثم يكبر الثالثة ، ويقول : (اللهم اغفر لِحينا وميتِنا ، وشاهدنا وغائبنا ، وصغيرنا وكبيرنا ، وذَكَرِنا وأنثانَا ، اللهم من أحيَيتَهُ منا فأحيه على الإسلام ، ومن توفيته منا فَتَوَفهُ على الإيمان ، اللهَم اغفر له ، وارحمه ، وعافه ، واعف عنه ، وأكرِم نُزُلَه ، وَوَسع مُدخَلَه ، واغسله بالماء والثلج وِالبرد ، ونقه من الخطايا كما ينقى الثوب الأبيض من الدَنس ، وأبدلهُ دارا خيرا من داره ، وأهلا خيرا من أهله ، وأدخله الجنة ، وأعذه من عذاب القبر ، وعذاب النار ، وافسح له في قبره ، ونور له فيه ، اللهم لا تَحرمنَا أجره ولا تُضِلنا بعده) ، ثم يكبر الرابعة ، ويسلم تسليمة واحدة عن يمينه .

ويستحب أن يرفع يديه مع كل تكبيرة ، وإذا كان الميت امرأة يقال : (اللهم اغفر لها . . ) إلخ ، وإذا كانت الجنائز اثنتين يقال : (اللهم اغفر لهما . . . ) الخ ، وإن كانت الجنائز أكثر من ذلك قال : (اللهم اغفر لهم . . ) الخ ، أما إذا كان فرطا فيقال بدل الدعاء له بالمغفرة : (اللهم اجعله فرطا وذُخْرَا لوالديه ، وشفيعاَ مُجَابا ، اللهم ثقل به موازينهما ، وأعظم به أجورهما ، وألحقه بصالح سلف المؤمنين ، واجعله في كفالة إبراهيم عليه الصلاة والسلام ، وَقِهِ برحمتك عذاب الجحيم) .

والسنة أن يقف الإمام حذاء رأس الرجل ، ووسط المرأة ، وأن يكون الرجل مما يلي الإمام إذا اجتمعت الجنائز ، والمرأة مما يلي القبلة ، وإن كان معهم أطفال قدم الصبي على المرأة ، ثم المرأة ، ثم الطفلة ، ويكون رأس الصبي حيال رأس الرجل ، ووسط المرأة حيال رأس الرجل ، وهكذا الطفلة يكون رأسها حيال رأس المرأة ، ويكون وسطها حيال رأس الرجل ، ويكون المصلون جميعا خلف الإمام ، إلا أن يكون واحدا لم يجد مكانا خلف الإمام فإنه يقف عن يمينه.

- 7 Hayto: Rabe sahdaytul salat elle aban weelo: affara takbiirat aba, naharsi takbiiratih lakal alcamdu yakriye, alcamdulluk ux suura akki hinnay inki aayat akkee kee hinnay namma aayat akriye yekkek meqeh, tohul saciicik yan cadiis yemeeteemih sabbatah , Qabbaas baxa Qabdallak elle baahen innal ,Yalli ken taama yakcanay, tohuk lakal nammay hayto takbiiratih lakal , Yallih farmoytal racmat kee nagaynan oobisa, attaciyyah addal elle oobisa gurral, tohuk lakal sidoccayto takbiirat aba: ( ta dooqa iyyaah aba ) Yi Rabbow nek nuwwi maraa kee rabe maraay nek garil yan maraay nek allal yan maraay nek qunxa maraay nek kaxxa maraay nek lab maraay nek say marah inkih dambi cab iyya, Yi Rabbow nek atu tuynuwwee mara , toysa islaamaninnol uynuwwiy, kaadu nek qidde mara, toysa iimaaninnol qid, Yi Rabbow dambi kaah cabaay kaah racmat, kaadu kaa qaafiyattoysaay qafu kaah ab , kaadu ooba arac kaak eymeqaay cula arac farakka kaah hayis, kaadu lee kee naafaay barafat kaa kaqlisaay qado saro najaasak kah saytunnoysan innah dambittek kaa saytunnos iyya, kaadu akeera buxa addunya buxak tayse buxa kaah abaay , akeerah ahali addunyah ahlik yayse ahli kaah ab. Kaadu jannat kaa culusaay qhabri digaalaa kee gira digaalak kaa cat, kaadu qhabri adda kaah fakaay kay adda kaah nooris iyya; Yi Rabbow kay galto caraamu nel maabinaay , kay lakal nee ma makkoysin, tohuk lakal ferey haytoh adda takbiirat aba, tama takbiiratih lakal inki adda migdal salaamat gacsa.

- Kulli takbiirat aba waqdi namma gaba fayya haam kacanu le, rabtem say num tekkek teetih aban dooqal , Yi Rabbow dambi teetih cab iyyaanama tama dooqak ellecabo fanah, kaadu rabe mari nammay yekkek, keenih aban dooqal, Yi Rabbow ken nammayah dambi cab iyyaanama; tama dooqak ellecabo fanah, kaadu rabe mari tamahak yemeggeek, keenih aban dooqal, Yi Rabbow dambi keenih cab iyyaanama; tama dooqak ellecabo fanah, rabtem Qunxa saldi tekkek dambi cabti dooqah aftok, Yi Rabbow kay namma xaleynah, yuysukumuteeniih dansiteenim keenih ab oggolsime shafiq keenih ab.

- Yi Rabbow ken nammayih miidaan iyqilsiyaay, ken nammayih galto keenih eyneb, kaadu Moominiinik meqe mara ken kataysaay nabii Ibraahim kafaalatat yan mara ken ab, Yallak racmat kee nagaynan kay samadal yanay,kaadu Yi Rabbow ku racmatah jaciim deqsitta girah digaalak kaa cat iyyaanama.

- Tama salat aban waqdi sunnah tanim: imaam rabe lab numuk moyya missal soolaah, rabte say numuk gudel soolaama,kaadu rabe maray salat elle aboonuh baaheeni gaaboowek, lab numih jinaada imaam le kabuk raqta;say numih jinaada kiblat le kabuk raqta, kaadu qunxa urrih jinaadoodi keenilluk tenek, qunxa lab awkih jinaada imaam le kabu yaysukumen say numih jinaadak , tohuk lakal say numih jinaada haan, tohuk lakal say qunxa awkah jinaada haan, tokkel qunxa lab awkih moyya, numtin moyyah missal haan, kaadu say numuk gude numtin moyyah missal haanaah , tonnah qunxa awkah moyya say numih moyyah missal haan, teetik gude numtin moyyah missal raqta, too waqdi salat aba mari inkih imaam derrel soolan, inki numuy elle soola arac geewee tekkek hinna immay tokkel usuk imaamak derre le kabuk migdak soola.

ثامنا: صفة دفن الميت

المشروع تعميق القبر إلى وسط الرجل ، وأن يكون فيه لحد من جهة القبلة ، وأن يوضع الميت في اللحد على جانبه الأيمن ، وتحل عقد الكفن ، ولا تنزع بل تترك ، ولا يكشف وجهه سواء كان الميت رجلا أو امرأة ، ثم ينصب عليه اللَبِن ، ويطين حتى يثبت ويقيه التراب ، فإن لم يتيسر اللَبِن فبغير ذلك من ألواح ، أو أحجار ، أو خشب يقيه التراب ، ثم يهال عليه التراب ، ويستحب أن يقال عند ذلك : (باسم الله ، وعلى ملة رسول الله) ، ويرفع القبر قدر شبر ، ويوضع عليه حصباء إن تيسر ذلك ، ويرش بالماء .

ويشرع للمشيعين أن يقفوا عند القبر ويدعوا للميت ؛ لأن النبي ﷺ‬ كان إذا فرغ من دفن الميت وقف عليه ، وقال : { استغفروا لأخيكم ، واسألوا له التثبيت ، فإنه الآن يسأَل } ([16]) .

- 8Hayto: Rabe num elle yagooqen gurra: naharak faxximtam qhabri adda bahsiisaanama, xexxaarah numuk gude fanah , kaadu lacdi kiblat le kabut raaqaama, rabe num lacdi addal migdi tattabah kaa haanama, kaadu kafan edde yoxeen axoowa fakaanaah elle tet caban qhabrik tet ayyaaqe kalah; rabe sahdaytuk foocak kafan kale woonay ,lab num tekkek hinnay say num tekkek inkittu, tohuk lakal lacdik afat kalla soolisoonay ,too kalla meqe innah kalla tet aba tet arqusak ,tokkel kalla geyto kaah xabbocoowe waytek , wohuk kalah tanim hoonay, lucwa akkee kee xeet akkiiy , hinnay cooxuy burta kaak cata hoonay , tohuk lakal burta kaal caxan, kaadu lacdil kaa haa num ta maxco iyyam kacanu le ( bismillaah) Yallih migaaqal koo haah, Yallih farmoytih gital koo haa iyyay,qhabri baaxok shibri gide “20cm" fayya hoonay, kaadu qhabrik bagul arraaqi hoonay, woh kaah xabbacowtek; kaadu lee qhabri bagul caxoonay.

- Kaadu qhabri fanah kaa rubsuusa mari qhabri amol soolak dooqa kaah abaanam faxximta , toh kah kinnim Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay ; rabe sahdaytih maagaqak gaba kala waqdi , kay amol soolak suge, sinni toobokoytah,Yalla dambi cabtii kee wokkel malayka kaat abta esseril diggi kaa haam kaah essera , diggah taway usuk esserimahak iyye.

تاسعا: ويشرع لمن لم يُصَل عليه أن يصلي عليه بعد الدفن

لأن النبي ﷺ‬ فعل ذلك ، على أن يكون ذلك في حدود شهر فأقل ، فإن كانت المدة أكثر من ذلك لم تشرع الصلاة على القبر ؛ لأنه لم ينقل عن النبي ﷺ‬ أنه صلى على قبر بعد شهر من دفن الميت .

- 9Hayto : Rabeh yan sahdaytul salat abam kak xiqtah tan num kaa buuleenik lakal salat kaal abam faxximta salat kaal abe kal sugek, tamah Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay abem kinni, tama salat alsi adda akkee kee alsak daggoowe yakke waktih addat abbiima, tokkel wakti tamahak yemeggeek salat Qhabri amol abaanam mafaxximta, toh kah kinnim Yallih farmoytak tama xaagu mabaahinnon, rabe sahdaytu boodot buuleeniik lakal salat kaal abem.

عاشرا: لا يجوز لأهل الميت أن يصنعوا طعاما للناس

لقول جرير بن عبد الله البجلي الصحابي الجليل t (كنا نعد الاجتماع إلى أهل الميت وصنعة الطعام بعد الدفن من النياحة) رواه الإمام أحمد بسند حسن ، أما صنع الطعام لهم ، أو لضيوفهم فلا بأس ، ويشرع لأقاربه وجيرانه أن يصنعوا لهم الطعام ؛ لأن النبي-صلى الله عليه وسلم لما جاءه الخبر بموت جعفر بن أبي طالب t في الشام أمر أهله أن يصنعوا طعاما لأهل جعفر ، وقال : { إنه أتاهم ما يشغلهم } ([17]) .

ولا حرج على أهل الميت أن يدعوا جيرانهم ، أو غيرهم للأكل من الطعام المهْدَى إليهم ، وليس لذلك وقت محدود فبما نعلم من الشرع .

- 10Hayto : rabi edde yekke mari sinaamah maaqo haam maxiqta ; kaxxa sacaabiiti Bajali Qabdalla Jariirih baxih maxcol:Yalli kay taama yakcanay , rabe num yogooqeenik lakal rabeh yan numih marih xaqul gaaboowaanam kee usun sinaamah maaqo haanam, rabe numih caalatat yaabak boogisaanamat (weeqaanamat) loowak sugne iyye.

tama cadiis meqe gitak imaam Acmad baahe. Rabi edde yekke marah maaqo haanam kee hinnay qibinah haanamah tu gactek woh tu mali, kaadu kaal xayi maraa kee kay cuggaaneh maaqo haanam fixximta, toh Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay: Abiitaalib baxi jaqfar rabeemih xaagi shaamak kaah yemeete waqdi. Yallih farmoyti isi mara amriseh jaqfar buxah marah maaqo hayisa iyyaanamah:

- diggah ken agxissah tanim keenih temeetek iyye; Yallih farmoyti rabe numih mari sinni cuggaanee kee hinnay aka marah hadiyyatah keenih baahen maaqoh makmoh keenih cecaanam dambi keenil mali iyye, kaadu tamah yimixxige wakti mali sharqil ninnih elle naaxigennal.

الحادي عشر: لا يجوز للمرأة الإحداد على ميت أكثر من ثلاثة أيام إلا على زوجها أو تكون حاملا

لا يجوز للمرأة الإحداد على ميت أكثر من ثلاثة أيام إلا على زوجها فإنه يجب عليها أن تحد عليه أربعة أشهر وعشرا ، إلا أن تكون حاملا فعلى وضع الحمل ؛ لثبوت السنة الصحيحة عن النبي ﷺ‬ بذلك .

أما الرجل فلا يجوز له أن يحد على أحد من الأقارب أو غيرهم .

- 11hayto :barra rabe numuh sidiica ayrok maggom rookittam teetih maxiqta, isi baqla akke waytek, toysa is kaah affara alsaa kee tabna ayro rookittam teetil waajib kinni, baqalak bagut luk raqte barra tekke tet akke waytek, tokkel is xalla ittam fanah rookat sugta , saciicik tan sunnal Yallih farmoytak elle dabaqtennal , lab numuh tu gactek inki numuh rookitam kaah maxiqta kaal xayi mara tekkek hinnay keenik kalah yan mara tekkek.

الثاني عشر: يشرع للرجال زيارة القبور بين وقت وآخر للدعاء لهم والترحم عليهم وتذكر الموت وما بعده

لقول النبي ﷺ‬ { زوروا القبور ، فإنها تذكركم الآخرة } ([18]) خرجه الإمام مسلم في صحيحه ، وكان ﷺ‬ يعلم أصحابه إذا زاروا القبور أن يقولوا : { السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين ، وإنا إن شاء الله بكم لاحقون ، نسأل الله لنا ولكم العافية ، يرحم الله المتقدمين منا والمستأخرين } ([19]) أما النساء فليس لهن زيارة القبور ؛ لأن الرسول ﷺ‬ لعن زائرات القبور ، ولأنهن يخشى من زيارتهن الفتنة وقلة الصبر ، وهكذا لا يجوز لهن اتباع الجنائز إلى المقبرة ؛ لأن الرسول ﷺ‬ نهاهن عن ذلك ، أما الصلاة على الميت في المسجد ، أو في المصلى فهي مشروعة للرجال وللنساء جميعا .

هذا آخر ما تيسر جمعه .

وصلى الله وسلم على نبينا محمد ، وآله وصحبه

- 12hayto: lab mari Qhubuur diyaaram faxximtah ,akkinnaanih wakti rabe marah dooqa abaanaah racmat keenil oobisaanaah raba kassitaanam kee kaak(raba kinnuk) lakal tanim kassitaanamkeh : Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay iyyeh :Qhubuur diyaara.

- toysa diggah akeera sin kassiisak ; imaam musilim isi saciicil yeyyeeqe. kaadu Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay.

- isi kataysis barisak suge Qhubuur diyaaran waqdi kah iyyan inna: moominiin kee muslimiinik assalaamu qaleykum ta buxaaxih maraw, kaadu diggah nanu sin kataatenno inshaa-allah, ninnii kee siinih inkih Yalla qafu esserna, nek tookomem kee nek udurrutteemih inkih Yalli racmatay ; say marah tu gactek usun Qhubuur diyaaraanam malon.

- Yallih farmoyti racmat kee nagaynan Yallak kay amol yanay, say marak Qhubuur diyaarta sayyol laqnat yan iyye ; toh kah kinnim , usun aban diyaarat fitna tamaatem kee sabri dagnak keenih meesiteemih sabbata , kaadu wonnah Qhabri fanah jinaada kataataanam keenih maxiqta, toh kah kinnim Yallih farmoyti tohuk ken waaseh, rabe sahdaytul masgiidil salat abaanam kee hinnay booxal salat abaanam lab maraa kee say marak inkih faxximtah tanim kinni.

- Tah gaaboysam yoh kak xabbocowteemik ellecabo kinni.

- Yallak racmat kee nagaynan ni nabii Mucammad amol yanay, kaadu kaal yeemene maraa kee kay kataysiisil yanay.

Tama kitaabak nacani gacissem:

Cuseen Acmada.

Yalli kaa galatay:

Tama kitab Yallih catol duudeh.

Tama kitaabih tarjamatak gaba kalem,liggidak: 22/04/2013 / 12/05/1434

Addatino

Aakama

Suurat alfaaticaa kee ux suuraari. -1

Islaam diinih ruknitte. 2-

3- iimaan ruknitte.

4-tawciid kuritteetaa kee shirki kuritteeta.

.5- maqaane

6- salaatak shuruutu.

.7- salaatak ruknitte

8- salaatak waajibi.

9-attaciyya baxxaqqa.

.10- salaatak sunnaani

11- salat bayissaama.

.12- wadok shartitte

13- wadok farditte.

.14- wado bayissaama

.15- faxxiimah yan caalat maqaane

16-islaam adabih adbimaanama.

17-Shirkii kee umaanek meesitaanama

18-rabe num rubsuusaanam kee salat kaal abaanaah kaa yagooqeenimi:

1-rooci kak yawqem faxa sehdaytuh laa ilaaha illalla maxco afat kaah haanama.

2-rabem diggi kaak haan waqdi namma inti kee deben kaak yaxeenimi.

3-muslimtuh yan num kaqlisaanama ;shahiidih rabe akke waytek .

4-rabe num elle kaqlisan gurra(weelo).

5-rabe num kafnisaanama.

6-sinaamak rabe num kaqlisaah salat kee maqooqa cakkisita mara.

7-salat kaal elle aban gurra.

8-magaaqa weelo.

9-salat elle abeween numul kaa yogooqeenik laka abaanama.

10-rabi edde yekke mari sinaamah maaqo haam mafaxximta.

11-barra baqalak kalih marah sidiica ayrok maggi rookittam teetih maxiqta, bagut teellek hinnamay.

12-lab mari qhubuur diyaaram faxximtah akkinnaanih waqdi.



([1]) نشرت في كتاب سماحته (مجموع فتاوى ومقالات متنوعة) الجزء الثالث ، ص (288- 298) .

([2]) سورة الإخلاص آية : 1 - 4 .

([3]) سورة الشورى آية : 11 .

([4]) سورة الأنعام آية : 88 .

([5]) سورة التوبة آية : 17 .

([6]) سورة النساء آية : 48 .

([7]) سورة المائدة آية : 72 .

([8]) أحمد (5/428) .

([9]) أحمد (5/428) .

([10]) البخاري الأيمان والنذور (6271) ، مسلم الأيمان (1646) ، الترمذي النذور والأيمان (1533) ، النسائي الأيمان والنذور (3764) ، أبو داود الأيمان والنذور (3249) ، ابن ماجه الكفارات (2094) ، أحمد (1/47) ، مالك النذور والأيمان (1037) ، الدارمي النذور والأيمان (2341) .

([11]) البخاري الأدب (5757) ، مسلم الأيمان (1646) ، الترمذي النذور والأيمان (1535) ، النسائي الأيمان والنذور (3766) ، أبو داود الأيمان والنذور (3251) ، ابن ماجه الكفارات (2094) ، أحمد (2/69) ، مالك النذور والأيمان (1037) ، الدارمي النذور والأيمان (2341) .

([12]) أبو داود الأدب (4980) ، أحمد (5/399) .

([13]) ابن ماجه الزهد (4204) ، أحمد (3/30) .

([14]) سورة النساء آية : 43 .

([15]) مسلم الجنائز (916) ، الترمذي الجنائز (976) ، النسائي الجنائز (1826) ، أبو داود الجنائز (3117) ، ابن ماجه ما جاء في الجنائز (1445) ، أحمد (3/3) .

([16]) أبو داود الجنائز (3221) .

([17]) الترمذي الجنائز (998) ، أبو داود الجنائز (3132) ، ابن ماجه ما جاء في الجنائز (1610) .

([18]) مسلم الجنائز (976) ، النسائي الجنائز (2034) ، أبو داود الجنائز (3234) ، ابن ماجه ما جاء في الجنائز (1569) ، أحمد (2/441) .

([19]) مسلم الجنائز (975) ، النسائي الجنائز (2040) ، ابن ماجه ما جاء في الجنائز (1547) ، أحمد (5/353) .

معلومات المادة باللغة العربية